Diepenvener Hans Marks schrijft historische roman over Leids ontzet

‘De Leidse Diepenvener’ Hans Marks heeft onlangs een boek geschreven over het beleg en ontzet van de stad Leiden. Aan de hand van een aantal vragen vertelt hij over deze bijzondere roman en de historische waarde daarvan.

Het boek is een historische roman. Waar gaat het over?
‘Het boek vertelt de geschiedenis van het beleg en ontzet van de stad Leiden dat plaatsvond van 25 mei tot en met 3 oktober 1574. Ik besteed niet alleen aandacht aan de gebeurtenissen die in Leiden hebben gespeeld, maar ook aan de avontuurlijke tocht van de Geuzen, die over het onder water staande Zuid-Holland naar Leiden varen om de stad te bevrijden. Ik heb in het boek rondom de geschiedkundige feiten een aantal verhaallijnen bedacht, die het voor iedereen makkelijk maakt om te lezen.’

Waarom heeft u  het geschreven? Er is toch al heel veel bekend over het Leids ontzet? 
‘Zeker, alleen ik kwam er na onderzoek achter dat er hier en daar wat zaken niet klopten of onderdelen door de jaren heen bewust en onbewust waren weggelaten en veranderd. Het leek mij goed om het gehele verhaal opnieuw neer te zetten.’

Kunt u voorbeelden geven van wat is weggelaten of veranderd door de jaren heen?
‘Een van de belangrijkste zaken is dat er nog steeds wordt gezegd dat de Leidenaren tijdens het beleg zijn dood gegaan van de honger. Onderzoek heeft geleerd dat er tot het einde van het beleg toe nog eten voorhanden was. Zij het in bescheiden mate.

De meerderheid van de slachtoffers is gevallen door de pest en andere besmettelijke ziekten. Aangezien de pest toentertijd werd aangemaakt als ‘een straffe Gods’, heeft men in de loop van de tijd dit weten om te draaien naar een meer heroïsch plaatje, zijnde de honger. Ik zet dit verhalend en leesbaar recht.’

Zijn er veel slachtoffers gevallen tijdens de bezetting van Leiden?
‘Ja, ongeveer de helft van de toenmalige bevolking, ongeveer 6000 mensen. Dus dat is nogal wat. Het heeft een aantal bestuurders vrij veel moeite gekost om de poorten voor de vijand gesloten te houden. Dat gaf natuurlijk grote spanningen in het toenmalige katholieke en gedeeltelijk protestant verdeelde Vroedschap. Maar dat de poorten zijn dichtgehouden, is voor Nederland cruciaal geweest. Het gezegde ‘Leiden ontzet, Holland gered’, zegt genoeg.’

Wat wordt bedoeld met ‘Leiden ontzet, Holland gered?
‘Als Leiden met het Rijnland na Haarlem met het Kennemerland ook was gevallen, dan was het Noorder Kwartier, definitief afgescheiden van het Zuider Kwartier van Holland. De Spaanse troepen waren op dat moment vrij gekomen en hadden dan langzaam via Den Haag naar Delft, Rotterdam en de Hollandse en Zeeuwse eilanden op kunnen rukken. Het vrije bolwerk van de prins van Oranje en de Geuzen was dan onder grote druk komen te staan.’

De oorlog zou zijn verloren?
‘Ik denk het wel. Feitelijk had Oranje geen eigen leger en het landleger van de Spanjaarden was toentertijd feitelijk onoverwinnelijk. De Prins van Oranje had al een aantal slagen, waaronder die op de Mokerheide, verloren. Twee van zijn broers zijn hierbij omgekomen. Een fikse klap dus.’

Zijn er nog meer verhalen rondom het Leids ontzet die niet kloppen?
‘Zeker. Dat betreft het verhaal van de hutspot. Dit inmiddels in heel Nederland bekend zijnde eten, zou door de jonge wees Cornelis Joppens zn. uit de Spaanse schans zijn gehaald. Echt onzin. Ook toen stuurde ze geen kleine jongetjes naar een vijandig fort om te bekijken of de vijand was weggetrokken.

De pot met hutspot is gehaald door een wachtmeester van de schutterij. Alleen in 1774, is er een onderwijzer geweest, Elias van Booren, die een gedichtje heeft gemaakt, waarin dit min of meer wordt gesuggereerd. Dat is sindsdien zijn eigen leven gaan leiden. Dusdanig dat er in de zestiger jaren zelfs een beeldje van Cornelis is neergezet bij het Leidse NS station De Lammenschans. Geweldig natuurlijk.’

U vindt de verhalen mooi, maar u corrigeert ze wel
‘Ja, omdat het wel belangrijk is dat je weet wat er daadwerkelijk is gebeurd. Net zoals er wordt gesteld dat Burgemeester Van der Werff de belangrijkste man was tijdens het beleg. Niets was minder waar. Een van de grootste ‘die hards’ was Dirk van Bronkhorst. Deze is echter geheel uit het verhaal verdwenen. Op 6 september tijdens het beleg omgekomen door de pest.

Dus, zo wordt dan gedacht, dan zal hij het wel in de ogen van ons Lieve Heer niet goed hebben gedaan en daarom is hij ‘verwijderd’ uit de geschiedenis. Van der Werff heeft een sokkel en beeld in zijn gelijknamige park gekregen, waar andere beroemdheden jaloers op zouden zijn. Wel grappig en prima PR dus.’

Moet dat beeld dan wel blijven staan?
‘Tuurlijk! Wat ik al zei, als je maar weet, wat er echt is gebeurd. Ieder jaar vindt er met de 3 oktober viering ’s ochtends, door iedere Leidenaar die maar wil, een gezellige en mooie koraalzang plaats. Dat gaat al zo sinds 1866. Gaan we dat beeld weghalen, dan halen we ook de centrale plaats van de koraalzang weg. Moet ik niet aan denken. Nee hoor. Ken de waarheid en geniet daarnaast van de folklore!’

Ieder jaar wordt het beleg en ontzet van Leiden groots gevierd. Ben u dan ook in Leiden?
‘Zeker! Als lid van de 3 oktober vereniging hoort dat ook zo! Op 2 oktober ’s avonds gaan mijn vrouw en ik, met heel veel Leidenaren, hutspot eten rondom de Hooglandse Kerk. Hartstikke leuk. Dan op 3 oktober ’s ochtend vroeg naar de reveille en de koraalzang. Daarna wordt het tijd voor de haring en wittebrood en achtereenvolgens ’s middags op naar de kermis en de grote optocht.’ 

Drukke dag dus
‘Ja, maar een geweldig en gezellig feest! Is voor een ieder de moeite waard om eens mee te maken.’

Het boek gaat over Leiden, maar is het ook hier te krijgen?
‘Zeker. Hij is te koop voor €19,50 bij boekhandel Praamstra. Het loopt prima, want de tweede druk komt er aan!’

Tekst en foto: Hans Marks
Redactie: Agnes Folkersma